Inhoudsopgave
Dit artikel is onderdeel van:
Sectorvisie industrie: focus op toekomstbestendigheid
Update
De industrie richting 2040: vier belangrijke transities
Eén ding is zeker: de industriesector gaat veranderen richting 2040. Welke aanpassingen en strategische keuzes zijn voor jou belangrijk om te maken? Daarvoor moet je eerst weten wat er speelt en wat je in de toekomst kunt verwachten. Hieronder lees je meer over de vier belangrijkste transitiepaden in de industrie. Welke belangrijke veranderingen zijn nodig en hoe kom je naar de gewenste situatie?
In het kort
1) Verdienvermogen: andere samenstelling en nieuwe verdienmodellen
De samenstelling van de industrie zal veranderen. De hightechindustrie gaat de komende jaren bovengemiddeld groeien en een steeds groter deel uitmaken van de hele industriesector. De hightechindustrie vereist veel kennis, die in Nederland volop aanwezig is dankzij onder meer vooraanstaande bedrijven, de technische universiteiten en de vele kennisinstellingen. De uitstekende positie van Nederland in de hightech maakindustrie valt daardoor verder uit te bouwen.
“Wie nu niet investeert in visie, kennis, samenwerking en personeel, loopt het gevaar achterop te raken.”
Daarbij is het wel belangrijk om keuzes te maken en focus aan te brengen. De Nederlandse industrie staat traditioneel sterk, maar door groeiende internationale concurrentie en beperkte investeringen komt haar koppositie onder druk te staan. De onlangs benoemde sleutelsectoren waaronder fotonica, kunstmatige intelligentie (AI) en semiconductors, zouden hier wat ons betreft leidend in moeten zijn. Voor ondernemers betekent dit dat ze niet kunnen afwachten: wie nu niet investeert in visie, kennis, samenwerking en personeel, loopt het gevaar achterop te raken in een industrie die steeds slimmer en duurzamer wordt. Lees hier meer over in ons artikel over de industriële revolutie van de 21ste eeuw.
“IT is de onmisbare motor achter innovatie, digitalisering en de grote transities waar Nederland voor staat.”
Defensie industrie
De fors hogere budgetten van Defensie zullen er voor zorgen dat bedrijven die actief zijn in de Defensie Industrie de komende jaren een sterke groei zullen doormaken. In Nederland hebben we weliswaar weinig OEM’s, maar we hebben wel veel bedrijven die toeleverancier zijn. Bestaande toeleveranciers zullen in omvang toenemen en bedrijven die nog niet actief zijn in de toeleveringsketen van Defensie zullen proberen toe te treden om de profiteren van de kansen. Daarnaast zien we de opkomst van start-ups die aan de slag gaan met innovaties en producten die moeten bijdragen aan het beschermen van de strategische autonomie van Nederland en Europa. Denk daarbij aan drones, maar ook aan (aero)space technologie. Belangrijk is daarbij dat niet alleen ingezet wordt op producten, maar ook op productiecapaciteit zodat nieuwe producten tijdig op de markt kunnen komen en relevant blijven.
Transformatie naar groene procesindustrie
De procesindustrie, die grotendeels op fossiele energie draait, zal gaan krimpen. Deze deelsector werd ooit groot in Nederland door de strategische ligging van ons land en de beschikbaarheid van voldoende en goedkope energie. Deze situatie is nu veranderd. Energie is in Nederland duur in vergelijking met andere landen. Daarmee is Nederland onaantrekkelijk voor de energie-intensieve procesindustrie.
“De chemie zal transformeren naar groene chemie, die gebruikmaakt van hernieuwbare energie en grondstoffen.”
Toch verdwijnt de procesindustrie niet uit Nederland. Deze sector is namelijk essentieel voor onze strategische autonomie en we hebben de producten uit deze industrie elke dag nodig. We willen niet te afhankelijk zijn van andere landen en daarom zal een deel van de procesindustrie behouden blijven. Wel zal de chemie transformeren naar groene chemie, die gebruikmaakt van hernieuwbare energie en grondstoffen. De opschaling zal naar verwachting wel plaatsvinden in het buitenland, omdat daar voldoende groene en goedkopere energie beschikbaar is. Nederland kan als gidsland ook vooroplopen in het ontwikkelen van bewezen concepten voor de groene chemie.
Bedrijfsgrootte neemt toe richting 2040
De industrie staat aan de vooravond van een aantal grote investeringsopgaven. Bijvoorbeeld in verduurzaming, automatisering en robotisering. Kleine bedrijven zijn niet in staat om voldoende financiele middelen of mensen vrij te maken voor deze noodzakelijke investeringen. De bedrijfsgrootte die nodig is om bestaansrecht te hebben, neemt de komende jaren dan ook toe. We verwachten dat bedrijven moeten groeien en dat er een consolidatieslag gaat plaatsvinden, zeker in het mkb. In 2040 zal de bedrijfsgrootte in het mkb verdubbeld zijn ten opzichte van nu.
Dienstverlening als nieuw verdienmodel
Richting 2040 zullen industriebedrijven steeds meer omzet genereren uit dienstverlening. Klanten verwachten immers een oplossing en geen product. Productverkoop is vaak eenmalig, terwijl diensten zoals onderhoud, upgrades en support zorgen voor terugkerende omzet en een stabielere cashflow. In markten waar producten steeds meer op elkaar lijken gaan diensten het verschil maken. Door de inzet van AI kan de dienstverlening steeds beter klantspecifiek worden ingevuld.
2) Producten en proces: anders produceren en samenwerken
De beschikbaarheid van energie en grondstoffen wordt hét thema voor de industrie. Op dit moment verbruikt de industrie 40% van al het gas en 45% van alle stroom in Nederland. Om de klimaatdoelen te halen én om onze strategische autonomie te versterken, moet de industrie dan ook afscheid nemen van fossiele grondstoffen en overstappen op hernieuwbare alternatieven. Door grootschalige elektrificatie, zoals elektrische boilers, warmtepompen, batterijen en energie¬hubs, kunnen bedrijven minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen, kosten reduceren, CO₂-uitstoot verlagen en zelfs nieuwe verdien¬modellen ontwikkelen. Deze transitie is niet alleen technologisch ingrijpend, maar vraagt ook om nieuwe vormen van samenwerking binnen ketens én tussen sectoren. Meer hierover lees je in ons artikel Energietransitie in industrie komt op stoom.
De overgang naar hernieuwbare bronnen verandert de sector fundamenteel. ICT speelt daarbij steeds vaker een sleutelrol. Slimme data-analyse, digitale ketenintegratie en geavanceerde monitoring maken het mogelijk om efficiënter te produceren, beter te plannen en sneller te innoveren.
“Netcongestie zal rond 2040 grotendeels zijn opgelost door samenwerking tussen industrie, IT-partners en netbeheerders.”
Elektrificatie wordt momenteel nog geremd door netcongestie. Maar dankzij intensieve samenwerking tussen industrie, IT-partners en netbeheerders verwachten we dat dit probleem rond 2040 grotendeels is opgelost. Tot die tijd zullen bedrijven samen slimmer moeten omgaan met energie en warmte, ondersteund door digitale technologieën die inzicht, flexibiliteit en schaalbaarheid bieden.
Meer hernieuwbare grondstoffen
De industrie is sterk afhankelijk van grondstoffen uit andere landen, zoals China. Geopolitieke conflicten zorgen ervoor dat we ons nu hier meer bewust van zijn. Strategische autonomie komt dan ook steeds hoger op de agenda te staan, zowel in Nederland als in Europa.
“Biobased grondstoffen nemen de plaats van fossiele grondstoffen over.”
Om de klimaatdoelen te halen, zal de industrie fossiele grondstoffen bovendien moeten vervangen door hernieuwbare grondstoffen. Grondstoffen blijven in de keten door op grote schaal te recyclen. De markt voor hoogwaardige recycling zal spectaculair stijgen. Biobased grondstoffen nemen de plaats van fossiele grondstoffen over. Door deze ontwikkelingen worden de toeleverketens korter en neemt de afhankelijkheid van andere landen af. Circulaire businessmodellen zijn een oplossing voor bedrijven.
Voorbeeld uit de praktijk
Revolutie: plastic sorteren met kunstmatige intelligentie
Algemeen directeur Twan Hesselmans van Broeckx Plastic Recycling: “De huidige sorteermachines sorteren plastic op type kunststof en kleur. Maar met onze nieuwe sorteerlijn kunnen we straks ook sorteren op chemische eigenschappen. Dat is belangrijk voor bijvoorbeeld afnemers in de verpakkingsindustrie. Die kunnen op die manier veel meer regranulaat verwerken in hun verpakkingen, zonder dat de kwaliteit achteruitgaat. En daardoor is er minder virgin granulaat nodig (nieuwe korrels gemaakt van aardolie). De overheid stuurt daar nu met nieuwe wetgeving op aan, want het levert milieuwinst op. De bouw van de machine en de hal waar deze komt te staan, vraagt om een miljoeneninvestering. Maurice Peeters, onze accountmanager bij Rabobank kent ons al een jaar of 20. Hij zorgde onder meer voor een Rabo Impactlening: een lening met rentekorting voor bedrijven en organisaties die ondernemen met duurzame of maatschappelijke impact.”
Er ontstaan nieuwe samenwerkingsvormen
Deze transitie vraagt om nieuwe vormen van samenwerken in de keten. Bedrijven gaan in clusters intensiever en meer lokaal samenwerken om schaalvoordelen te benutten. Die samenwerking richt zich op gezamenlijke productontwikkeling, zodat Nederland ook in 2040 concurrerend en relevant blijft. Bedrijven delen productiefaciliteiten, innoveren samen en ontwikkelen slimme oplossingen op het gebied van energie, water, warmte en grondstoffen. Zij worden hiermee meer afhankelijk van elkaar, waardoor een verschuiving ontstaat van transactioneel naar relationeel zakendoen.
Productie en IT raken steeds meer met elkaar verweven
Waren vroeger de productie- en IT-afdeling strikt gescheiden werelden, nu vervagen die grenzen in rap tempo. Digitalisering is allang geen ondersteunende functie meer, maar vormt het kloppend hart van moderne industriële processen. Sensoren, data-analyse, voorspelbaar onderhoud en slimme automatisering maken IT tot een cruciale schakel in de maakindustrie. Het gevolg: IT-afdelingen binnen industriële bedrijven groeien explosief, en de rol van de IT’er verschuift van ondersteunend naar strategisch.
“Digitalisering is allang geen ondersteunende functie meer, maar vormt het kloppend hart van moderne industriële processen.”
Industrie en ICT zijn dus niet langer twee disciplines. Ze zijn één ecosysteem geworden. Dat betekent overigens ook dat bedrijven zich bewust moeten zijn van de kwetsbaarheid van hun systemen. Zeker in tijden van geopolitieke spanningen en dreigingen. Investeren in online weerbaarheid is dus een noodzaak.
3) Arbeidsmarkt: arbeidsproductiviteit omhoog, aantrekkelijkere werkgever
Hoewel de industrie behoort tot de meest productieve sectoren in Nederland, zien we de groei in arbeidsproductiviteit afvlakken. Door het bovengemiddeld vergrijsde personeelsbestand zullen de komende jaren veel werknemers uitstromen. Maar nieuwe instroom staat onder druk, doordat te weinig studenten kiezen voor de techniek. Bovendien concurreert de industrie met andere sectoren om beschikbare werknemers.
Aantrekkelijke werkgever
Ondernemers in de industrie gaan daarom steeds vaker zelf actief aan de slag om als werkgever aantrekkelijk te blijven. Schoolverlaters moeten via een grootschalige imagocampagne de voordelen zien van een baan in de industrie. Verder kunnen bedrijven inzetten op behoud van personeel door de arbeidsvoorwaarden aantrekkelijk te houden en waar mogelijk te verbeteren, vooral voor nieuwe doelgroepen zoals jongeren en vrouwen. Denk aan meer flexibele werktijden.
Automatisering en robotisering in de lift
Een zeer waarschijnlijk scenario is dat dat de industrie het de komende twintig jaar met minder mensen zal moeten doen. Om te kunnen blijven groeien en internationaal concurrerend te blijven, zal de arbeidsproductiviteit in tien jaar tijd met wel 50% moeten stijgen. Dit vraagt om verregaande automatisering en robotisering. AI speelt hierbij een cruciale rol. Doordat IT en industrie op deze manier steeds meer met elkaar verweven raken, moet er ook aandacht komen voor aanvullende skills en competenties op de werkvloer. Technologische innovatie gaat hand in hand met sociale innovatie: ondernemers hebben niet alleen oog voor machines en algoritmen, maar ook voor de mensen die ze ontwerpen, gebruiken en onderhouden.
Voorbeeld uit de praktijk
Zo verhoogden deze drie bedrijven hun arbeidsproductiviteit
De maakindustrie staat voor een belangrijke uitdaging: meer produceren met minder mensen en middelen. Dat vraagt om slimme innovaties en procesverbeteringen. Hoe doen andere ondernemers dat?
Benieuwd naar meer? Lees dan het volledige artikel Productiviteitsverbetering bepaalt de toekomst van de maakindustrie.
4) Klimaat, natuur en milieu: van vervuiler naar oplosser
De industrie heeft een grote eigen verduurzamingsopgave. De sector loopt achter om de uitstoot van broeikasgassen terug te brengen naar de afgesproken doelstellingen voor 2030 en 2050. Deze doelstellingen zijn in onze visie nog steeds haalbaar, als bedrijfsleven en overheid tenminste samen optrekken om de belangrijkste randvoorwaarde in te vullen: zorgen voor voldoende groene energie.
“De uitgangspositie van de industrie is sterk, denk aan watertechnologie, windmolens, groene chemie of warmtepompen.”
Maar tegelijkertijd speelt de sector ook een belangrijke rol in het ontwikkelen van oplossingen. De uitgangspositie van de industrie is sterk, denk aan watertechnologie, windmolens, groene chemie of warmtepompen. Dit is een lonkend perspectief waarvan de Nederlandse industrie kan profiteren. De winnaars van morgen investeren in deze technologieën. Dat draagt ook flink bij aan een betere reputatie: van grote vervuiler naar oplosser.
Ook het imago van bedrijventerreinen wordt zo opgepoetst. De terreinen zijn nu vaak nog grijze, geasfalteerde ruimtes. In de toekomst zijn deze veel groener en leveren ze zelfs een bijdrage aan de biodiversiteit. En met de juiste aanpassingen kunnen de bedrijventerreinen water opslaan voor gebruik in drogere periodes. Zowel voor het eigen productieproces, als voor dat van bijvoorbeeld boeren in de buurt.
Circulair wordt de norm
Afgedwongen door schaarste aan bepaalde grondstoffen, door klanteisen en door wetgeving wordt circulair produceren de norm. Deze transitie kan alleen succesvol worden als bedrijven in Europees verband samenwerken om een grotere strategische autonomie te bereiken. Nederlandse bedrijven gaan hierin vooroplopen door technologische en sociale innovatie.
In de maakindustrie hebben winning en productie van grondstoffen het grootste aandeel in de CO2-voetafdruk. Die uitstoot zal richting 2040 drastisch dalen door een overschakeling op producten van biobased of gerecyclede grondstoffen.
Inspelen op waterproblematiek
Naast schaarste van grondstoffen is ook de beschikbaarheid, kwaliteit en overlast van water een thema waarmee de Nederlandse industrie te maken krijgt. Veel bedrijven moeten daarom hun processen aanpassen. Bedrijven die veel water gebruiken in het productieproces, moeten op zoek naar manieren om dit zo circulair mogelijk te doen. Hoe je als bedrijf omgaat met de uitdagingen op het gebied van water, lees je in ons artikel Meer aandacht nodig voor watermanagement in de industrie.
Belangrijke randvoorwaarde: een gelijk Europees speelveld
Als buitenlandse concurrenten te maken hebben met minder strenge regels rondom bijvoorbeeld duurzaamheid, is er een ongelijk speelveld. Een Europese industriepolitiek is daarom belangrijk, waarbij gekozen wordt welke industrievormen wel of geen steun krijgt en wat de meest logische vestigingsplek is voor bepaalde bedrijven. De voorwaarden en eisen moeten gelijkgetrokken worden. Zo ontstaat een level playing field, en kunnen bedrijven blijven concurreren met bedrijven uit bijvoorbeeld Azië en de VS.
Ook is er een eenvoudiger vergunningensysteem nodig, waardoor bedrijven die nieuwe initiatieven willen ontplooien niet jarenlang hoeven te wachten op een vergunning. Dit vertraagt namelijk ook de verduurzaming van bedrijven in de sector. Het is voor de procesindustrie zelfs het belangrijkste Ook is er een eenvoudiger vergunningensysteem nodig, waardoor bedrijven die nieuwe initiatieven willen ontplooien niet jarenlang hoeven te wachten op een vergunning. Dit vertraagt namelijk ook de verduurzaming van bedrijven in de sector. Het is voor de procesindustrie zelfs het belangrijkste obstakel voor vergroening.